Studie van de CCR over de energietransitie naar een emissievrije Europese binnenvaartsector

Inleiding

Zowel op nationaal als internationaal vormen maatregelen om de klimaatverandering tegen te gaan een politieke prioriteit. Het Akkoord van Parijs, dat tot doel heeft de klimaatverandering af te remmen (maximale temperatuurstijging wereldwijd tegen 2100 op zijn minst 2°C terugbrengen naar een pre-industrieel niveau) door de CO2-uitstoot terug te dringen, is een van de belangrijkste hoekstenen daarvoor. In de Verklaring van Mannheim, die is ondertekend op 17 oktober 2018, hebben de voor de binnenvaart bevoegde transportministers van de lidstaten van de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (CCR – Duitsland, België, Frankrijk, Nederland en Zwitserland) bevestigd dat zij ernaar streven de uitstoot van broeikasgassen en andere verontreinigende stoffen nagenoeg uit te bannen tegen 2050.

Met het oog op een verdere verbetering van de ecologische duurzaamheid van de Rijn- en de binnenvaart krijgt de CCR daarnaast in de Verklaring van Mannheim de opdracht een routekaart op te stellen om de uitstoot van:

• broeikasgassen tegen 2035 met 35% ten opzichte van 2015 terug te dringen,
• verontreinigende stoffen tegen 2035 met ten minste 35% te verminderen, en
• broeikasgassen en andere verontreinigende stoffen nagenoeg uit te bannen tegen 2050.

In de bovengenoemde Verklaring wordt de CCR ook opgedragen het voortouw te nemen voor het opzetten van een nieuw financieel instrument om de genoemde doelstellingen te bereiken.

Op 28 november 2018 presenteerde de Europese Commissie haar strategische langetermijnvisie voor een bloeiende, moderne, concurrerende en klimaatneutrale economie in 2050: Een schone planeet voor iedereen, waarin zij oproept tot een Europees beleid inzake de terugdringing van broeikasgasemissies dat ertoe moet leiden dat alle vervoerswijzen, ook de binnenvaart, in 2050 klimaatneutraal zijn. Daarnaast levert de mededeling van de Europese Commissie van mei 2018 “Een Europa dat beschermt: schone lucht voor iedereen” het beleidskader voor de vermindering van emissies van verontreinigende stoffen zoals NOx en stofdeeltjes. In de mededeling is er ook aandacht voor de vervoerssector.

De Green Deal van de Europese Commissie voor Europa van december 2019 en haar “Strategie voor een duurzame en slimme mobiliteit” van december 2020 leggen prioritaire beleidsgebieden vast waaronder duurzame mobiliteit en maatregelen die genomen moeten worden om Europa tegen 2050 klimaatneutraal te maken.

In de ministeriële verklaring “Inland Navigation in a Global Setting” die in 2018 in Wroclaw werd aangenomen onder auspiciën van de ECE/VN wordt eveneens benadrukt dat de terugdringing van emissies van groot belang is voor de toekomst van de binnenvaart.

Gezien de situatie zullen alle vervoerswijzen inspanningen moeten leveren om emissievrij te worden. De binnenvaart staat dan ook onder grote druk om maatregelen te nemen die de sector in staat stellen deze transitie door te maken, zowel waar het gaat om emissies van verontreinigende stoffen - waar sinds 2014 de grootste aandacht naar is uitgegaan - maar ook op het gebied van broeikasgasemissies, waar pas de laatste tijd meer aandacht voor is.

In de genoemde Verklaring van Mannheim wordt bovendien gewezen op de noodzaak om nieuwe en moderne financiële instrumenten te ontwikkelen om de milieudoelstellingen te bereiken aangezien de bestaande subsidie- en financieringsmechanismen tot nu toe niet de verwachte resultaten hebben opgeleverd. De CCR wordt de taak toevertrouwd het voortouw te nemen bij de ontwikkeling van dergelijke instrumenten.

Voorbereidende studie

Om de haar toebedeelde rol te kunnen vervullen, besloot de CCR EICB (Expertise- en InnovatieCentrum Binnenvaart) de opdracht te geven een voorbereidende studie uit te voeren en daarbij een groot aantal belanghebbenden te betrekken.

Aan de hand van de probleemstelling “hoe moet de energietransitie van de binnenvaartsector gefinancierd worden?” ging het er bij de voorbereidende studie om samen met de betrokken actoren de belangrijkste onderzoeksvragen te bepalen. Deze onderzoeksvragen werden geformuleerd op basis van interviews met zo veel mogelijk stakeholders (bedrijfsleven, EU-instellingen, financiële instellingen, nationale overheden, enz.…):

1. Wat zijn mogelijke prikkels en financiële drijfveren voor reders om te besluiten tot investeringen in technologieën die bijdragen aan emissievrije prestaties?
2. Wat kunnen we leren van andere vervoerswijzen?
3. Welke technische vergroeningsmaatregelen passen binnen de emissievrije ontwikkeling van de binnenvaart en welk effect sorteren zij?
4. Wat zijn de potentiële betaal-per-gebruik- en leaseregelingen voor de binnenvaartmarkt?
5. Wat is het potentieel van gezamenlijke aanbestedingen?
6. Wat kan er worden verwacht van nationale en Europese subsidie- en financieringsprogramma’s en –producten worden verwacht?
7. Wat is het potentieel van vervuiler-betaalt-regelingen in de binnenvaart?
8. Wat zijn de vereisten en grenzen met betrekking tot een gelijk speelveld en de modal share?
9. Wat is de meerwaarde van een nieuw Europees subsidie- en financieringsprogramma voor de binnenvaart en hoe zou dit kunnen werken?
10. Wat zijn de benodigde aanvullende maatregelen en vervolgstappen?

Het doel van de voorbereidende studie was de basis te leggen voor diverse andere grotere studies.

Het overkoepelende studieproject over de energietransitie naar een emissievrije binnenvaartsector

Op basis van de resultaten van de voorbereidende studie en de daarin geïdentificeerde onderzoeksvragen heeft de plenaire vergadering van de CCR tijdens de voorjaarszitting van mei 2019 een belangrijke eerste stap gezet in de tenuitvoerlegging van de Verklaring van Mannheim met het besluit een diepgaande CCR-studie uit te laten voeren over de “Financiering van de energietransitie voor een emissievrije Europese binnenvaart”.

Daarnaast worden tegelijkertijd nog twee studies uitgevoerd met ondersteuning van Nederland en Zwitserland, die deze hoofdstudie aanvullen en respectievelijk betrekking hebben op:

1. het beginsel ‘de vervuiler betaalt’ in de binnenvaart en
2. een economische en technische evaluatie van technologieën om tegen 2050 een emissievrije binnenvaart te kunnen bereiken.

Deze drie aanvullende studies maken deel uit van het overkoepelende studieproject en staan dus niet los van elkaar.

De belangrijkste doelstellingen van dit overkoepelende studieproject kunnen als volgt worden samengevat:

• advies uitbrengen over het ontwikkelen van een Europese subsidie- en financieringsregeling om de energietransitie van de sector te ondersteunen
• en daarmee, indien nodig, de weg vrijmaken voor een politiek besluit op basis van de evaluatie en de tenuitvoerlegging van de conclusies van de studies.

De studie is kort gezegd opgebouwd als hieronder beschreven:

Een uitsplitsing in delen omwille van twee redenen:

• Op deze wijze kunnen verschillende aspecten tegelijkertijd onderzocht worden, waardoor er zo efficiënt mogelijk kan worden gewerkt en er zoveel mogelijk instellingen bij de onderzoeken betrokken worden.
• De resultaten van de parallel uitgevoerde studies kunnen op deze manier gebundeld worden in het gedeelte met conclusies ten aanzien van “vraag I” over de meerwaarde van een nieuw Europees subsidie- en financieringsprogramma voor de energietransitie naar een emissievrije binnenvaartsector.

De drie studies zijn tegelijkertijd uitgevoerd. Zij maken deel uit van het overkoepelende studieproject van de CCR over de energietransitie naar een emissievrije binnenvaartsector waarbij de volgende aspecten centraal staan:

• een studie naar de financiële instrumenten die de binnenvaart zou kunnen gebruiken in opdracht van de CCR en die uitgevoerd door een consortium bestaande uit onder andere EICB, Rebel, Pro Danube en Panteia;
• een studie naar het mechanismen “de-vervuiler-betaalt” en de gevolgen van dit soort regelingen voor de markt, waarbij ook de juridische aspecten aan bod komen. Deze studie is uitgevoerd onder leiding van het Nederlandse Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat door een projectconsortium bestaande uit onder andere EICB en Ecorys;
• een technische en economische evaluatie van de technologieën die al op de markt zijn of naar verwachting beschikbaar zullen komen om de transitie te maken naar een emissievrije Europese binnenvaartsector die is aanbesteed door het Zwitserse Bundesamt für Verkehr (Bondsdienst voor vervoer) (eerste versie) en die wordt uitgevoerd door DST. De CCR heeft aanvullend onderzoek in opdracht gegeven over de transitietrajecten, met het opstellen van een model met diverse parameters. Dit aanvullende onderzoek werd verricht door DST en EICB (tweede versie).

Het tijdschema kan als volgt worden beschreven:

Definitieve resultaten

De CCR heeft op 3 juni 2021 tijdens de voorjaarszitting een besluit 2021-I-6 aangenomen zodat de definitieve resultaten van de studie openbaar gemaakt kunnen worden. De resultaten van de studie mogen niet beschouwd worden als het standpunt van de Centrale Commissie en haar lidstaten.

In dit kader worden nu de volgende documenten online ter beschikking gesteld:

• Deliverables met betrekking tot vragen A, D, E, F (aanbesteed door de CCR).
• Deliverable met betrekking tot vraag B (aanbesteed door de Franse delegatie bij de CCR).
• Deliverables met betrekking tot vragen G end H (aanbesteed door de Nederlandse delegatie bij de CCR).
• Deliverable met betrekking tot vraag C (eerste gedeelte – aanbesteed door de Zwitserse delegatie bij de CCR).
• Deliverable met betrekking tot vraag C (tweede gedeelte – aanbesteed door de CCR).
• Deliverable met betrekking tot vraag I (aanbesteed door de CCR).
• Er zal een meer algemeen eindrapport over het hele studieproject worden opgesteld, waarin ook de belangrijkste conclusies beschreven zullen worden.

De energietransitie is een zeer grote uitdaging voor de Rijn- en Europese binnenvaart, omdat zij gepaard gaat met veel technologische onzekerheden en aanzienlijke kosten. De kosten zullen in de miljarden lopen en het bedrijfsleven is niet in staat zelf voor al deze kosten op te komen.

De CCR heeft kennisgenomen van de resultaten van de studie die uitgevoerd werd in nauw overleg met de belangrijkste stakeholders in de Europese binnenvaart. De CCR onderstreept de conclusie dat een Europese steun- en financieringsregeling in combinatie met publieke en private middelen een belangrijke rol zou kunnen spelen om de energietransitie in de binnenvaartsector tot stand te brengen. Een dergelijk mechanisme zou tegen dezelfde voorwaarden voor de scheepseigenaren in alle CCR-lidstaten open moeten staan.

De CCR beschouwt deze studie, die uitdrukkelijk een Europese dimensie heeft, als een mijlpaal in de tenuitvoerbrenging van de Verklaring van Mannheim, en begroet de richtinggevende aard ervan in het kader van de overwegingen met betrekking tot de financiering van de energietransitie.

De conclusies van de studie leveren bovendien een belangrijke bijdrage om een bredere discussie op gang te brengen op Europees, internationaal en Rijnniveau, waarbij de focus ligt op de economische, technische, juridische en praktische haalbaarheid van een Europese subsidieregeling en financieel mechanisme voor de energietransitie. Zoals al eerder gezegd, wil de CCR – ook in de context van het PLATINA3-project - bijdragen aan deze belangrijke discussie, die samen met het bedrijfsleven, de Europese instellingen, financieringsinstellingen en nationale overheden gevoerd zal moeten worden.

Referentiedocument:

Overige documenten

Persberichten

Presentaties

Juridisch advies

Partners en stakeholders

Auteurs van de studies

Partnerschappen en betrokken stakeholders

Disclaimer: De in deze studie vermelde conclusies en meningen behoren toe aan de auteurs en zijn niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (CCR). De gebruiker is zelf verantwoordelijk voor het gebruik van de kennis, informatie of gegevens uit dit document. De CCR is niet aansprakelijk voor het gebruik van de kennis, informatie of gegevens uit dit document of gevolgen die voortvloeien uit dit gebruik.